___________________________________________________
Gjëra që duhet t’i dijë çdo përdorues i kompjuterit
Nuk ka lidhje a jeni veteran i përdorimit të kompjuterit apo sapo jeni futur në botën kompjuterike, sepse këto 15 fakte dhe trika esenciale janë diçka që duhet t’i dijë secili.
___________________________________________________________________________
1. Mos klikoni dy herë mbi çdo gjë:
Klikimi i dyfishtë është një proces që ju bëni për të hapur gjëra në Windows. Nuk ka të bëjë me hapjen e linkave në ueb shfletues, klikim të butonave në kuti dialogu apo me diçka tjetër. Kjo është diçka me të cilin ju nuk duhet të mësoheni ta lëshoni dorën sepse ju aksidentalisht mund të klikoni dy herë mbi diçka që më pas mund të t’iu fus juve dhe kompjuterin tuaj në telashe.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
2. Përdorni slash “/” dhe backlslash “\” në situata të duhura:
Ky simbol / është një slash dhe ky tjetri \ është një backslash. Backslash zakonisht përdoret në adresa të skedarëve të Windows C:\Program FIles\filanfisteku, kurse slash përdoret për qasje në adresa të internetit.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
3. Ruani mesazhin e saktë të gabimit:
Kur bllokohet kompjuteri juaj, zakonisht ai do të tentojë t’ju njoftoj se pse është bllokuar – kështu që rrjedhimisht ju do të shihni një rresht me numra dhe shkronja që ju nuk do ta kuptoni. Shkruani tërë mesazhin (apo bëni print screen nëse është e mundur) në mënyrë që më vonë të kërkoni rreth tij në Google apo të kontaktoni përkrahjen teknike dhe ta njoftoni për problemin. Nëse PC-ja juaj nuk ofron në mesazh gabimi, shkoni tek Action Center (në Control Panel) dhe shikoni nëse shfaqet gabimi në “View Archived Messages” apo “View problems to report”.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
4. Ringjallni fajllat e fshirë:
Kur ju fshini një fajl nga kompjuteri juaj apo kartela juaj e memories, ju nuk po e largoni atë tërësisht nga hard disku. Ju thjeshtë në vend të kësaj po largoni indeksin e informimit që i tregon një kompjuteri se ku është fajli, moment në të ilin PC-ja juaj është i lirë të trajtojë atë pjesë të diskut tuaj që ka atë fajl si hapësirë të thatë në të cilën mund të shkruaj diçka tjetër. Nëse ju aksidentalisht keni fshirë diçka, një program si Recuva mund t’ju ndihmojë në gjetjen e këtyre fajlave sërish.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
5. Fshini (seriozisht) hard diskun tuaj para se ta largoni prej vetës:
Për shkak se PC-ja juaj siç e tham më lartë nuk largon fajlat menjëherë në momentin që ju i fshini, juve nuk do t’ju mjaftojë formatizimi për të kthyer çdo gjë në zero dhe për të qenë të lirë të shkoni dhe të dërgoni kompjuterin tuaj për riciklim – sepse dikush do të jetë në gjendje të përdor një program për rikthim të fajlave dhe të shikojë të dhënat tuaja të ndjeshme. Kolegët tanë në PCWorld kanë disa këshilla mjaftë të mira sesi të fshihet tërësisht një hard disk i vjetër, por ne së bashku me ta ju sugjerojmë që të përdorni Darik’s Boot and Nuke.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
6. Para se të instaloni diçka kujdes se çfarë po vjen me të:
Shumë aplikacione të dobishme sjellin gjëra të mira me vete por së bashku me to ofrojnë edhe shirita kërkues e shtojca tjera që nëse ju nguteni gjatë procesit të instalimit mund të futen dhe të shkaktojnë bezdi. Jo secila shtojcë është e keqe por shumica prej tyre janë diçka që nuk i duhen kompjuterit tuaj. Ato vijnë të bashkangjitur me një aplikacion pa pagesë sepse i sjellin të holla një zhvilluesi, jo pse janë të dobishme. Pra shikoni çfarë po instaloni!.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
7. Kujdes nga viruset në dokumente të Office
Përdoruesit me përvojë të Microsoft Office mund të shfrytëzojnë një vegël të integruar të Visual Basic për aplikacione që përkrahin detyra të automatizuara komplekse me macro. Megjithatë, koduesit e dëmshëm mund të përdorin këto vegla të njëjta për të dizajnuar viruse që mund të ndërhyjnë me punën tuaj dhe të kolegëve tuaj. Zakonisht Office i fik të gjitha macrot dhe ju njofton nëse një dokument ka diçka të tillë (për të ndezur këtë veçori në Word, shkoni tek Word Options, Trust Center, Trust Center Settings, Macro Settings) dhe ju do të jeni të sigurt për punë.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
8. Keni kujdes me aplikacione që pretendojnë “pastrim”:
Aplikacionet që pretendojnë se përmirësojnë performancën e kompjuterit tuaj dhe pastrojnë regjistrin e tij të ngarkuar në përgjithësi do të bëjnë më shumë dëm sesa të sjelli dobi. Për të pastruar sistemin pa ndihmën e askujt, thjeshtë shkoni tek Disk Cleanup (Start Menu, All Programs, Accessories, System Tools). Ajo ofrohet në çdo version të Windows dhe nuk do të dëmtojë PC-në tuaj.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
9. Fshini aplikacionet e vjetra:
Nëse shkarkoni dhe instaloni rregullisht aplikacione të reja nga interneti, ju duhet të fitoni një shprehi që të pastroni kohë pas kohe koleksionin tuaj. Për ta bërë këtë shkoni tek Programs and Features në Control Panel, lëvizni në listë, dhe klikoni Uninstall për të larguar ato që nuk i dëshironi më. Përveç kësaj hidhjani një sy edhe follderit C:/Program Files/ për të shikuar nëse ka aplikacione shtesë të papërdorura. Ky proces liron kompjuterin tuaj dhe si rezultat mundëson që të paraqiten më pak gabime.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
10. Fikni UAC:
Edhe Windows 7 e edhe Vista kanë një veçori sigurie të quajtur User Account Control (UAC) që zbeh ekranin dhe paraqet një kuti dialogu kur ju instaloni një aplikacion apo ndryshoni karakteristikat e sistemit. Megjithëse ky aranzhim mund të bëhet i dobishëm për të kapur aplikacione të dyshimta kur tentojnë të instalohen dhe të ndryshojnë gjërat pa dijeninë tuaj, kjo mund të shkaktojë edhe bezdi. Nëse përdorni Vista, merrni TewakUAC për ta bërë më pak bezdisëse fikjen e saj. Nëse përdorni Windows 7, shkoni tek User Accounts Control Panel, klikoni User Account Control Settings, dhe ndryshoni të dhënat në mënyrë që UAC t’ju paralajmërojë por të mos zbeh ekranin.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
11. Mos punoni nga llogaria e administratorit:
Shumë përdorues të kompjuterit janë të mësuar që të bëjnë punën e tyre të përditshme kompjuterike duke përdorur llogarinë e administratorit ë kompjuter – në veçanti në Windows XP. Nëse bëni kështu ju i ikni bezdis për tu kyçur dhe për të pyetur administratorin nëse dëshironi të instaloni diçka apo të bëni ndryshime, por nëse veproni kështu ju jeni më të ndjeshëm ndaj viruseve dhe malware, kështu që ju rekomandojmë të krijoni një llogari tjetër dhe të mos kyçeni si administrator vetëm në rast se duhet.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
12. Shikoni në “Icon View” Control Panellin:
Kategoritë në Control Panel mund të jenë të dobishme nëse jeni përdorues mesatar por mund të jenë problematike nëse kërkoni diçka më specifike, Klikoni tek Classic View në anën e majtë në Vista apo Large Icons nga menyja View në Windows 7 dhe ju do të keni qasje në të gjitha panelet kontrolluese të Windows.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
13. Pastroni System Tray:
Aplikacione shpesh parkohen në system tray (shirit me ikona në anën e djathtë të ekranit tuaj) dhe qëndrojnë të hapura pa e kuptuar ju. Shfrytëzoni kohën dhe kontrollojeni këtë repart kohë pas kohe. Hapni Notification Area Icons Control Panel, dhe përzgjidhni kutinë në pjesën e poshtme që thotë Always show all icons and nottifications on the taskbar për të kuptuar sesa i ngarkuar është system tray në kompjuterin tuaj; dhe më pas klikonin me të djathtën në secilën që nuk ju duhet dhe zgjidhni Close. RAM-i juaj do t’ju falënderojë.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
14. Menaxhoni të dhënat e rrymës:
Nëse përdorni një laptop, ju do të duhej të dini më shumë sesi të menaxhoni të dhënat e rrymës nëse dëshironi që të mos shpenzohet shpejtë bateria dhe ta kurseni atë kur ju duhet më së shumti apo që të mos fiket kur nuk duhet. Hapni Power Options Control Panel, dhe zgjidhni një prej opsioneve të parapërgatitura për rastet kur është apo nuk është i kyçur në rrymë – apo krijoni edhe veçoritë sipas nevojave tuaja. Për të pasur qasjen në opsionet e avancuara klikoni Change Plan Settings, Change Advanced Settings; dhe këtu do të shihni opsione të detajuara të lidhura me baterinë, Wi-Fi radio, kartelë grafike e kështu me radhë.
_____________________________________
Po ju paraqesim këtu kleçkat nga më të thjeshtat, deri tek ato më
ekstremet, të cilat do t’ju mbrojnë ju, kompjuterin dhe familjen tuaj.
_____________________________________
Me siguri që keni menduar nëse është e mundur ta përdorni të sigurtë kompjuterin pa qenë e nevojshme të shkëpusni lidhjen me internetin dhe pa i bërë bllokadë instalimit të çdo lloj softueri. Sigurisht që kjo është e mundur, por ju nga ana juaj duhet të merrni përsipër disa detyra. Së pari, duhet të instaloni mjete për t’u vetëmbrojtur, të krijoni një praktikë të mirë pune dhe, çka është më e rëndësishmja, të përdorni ca parandjenjën. Ja se ç’duhet të bëni, nga fillimi në fund:
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Instaloni antivirusin
Përditësojeni rregullisht, bëni skanime të vazhdueshme dhe lejojeni antivirusin të kontrollojë mesazhet që vijnë. Nëse nuk e bëni këtë, është e sigurt që kompjuteri juaj do të infektohet.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Përditësoni programin antispiun
Masën për përditësim mund ta paketoni së bashku me ato të antivirusit. Përditësojeni rregullisht dhe bëni skanime të vazhdueshme. Ju këshillojmë të instaloni disa programe antispiun, si Windows Defender-i (i përfshirë në Vista) dhe Spy Sweeper-i (në ZERO DVD).
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Përdorni muret mbrojtës dydrejtimësh
Mos përdorni mure mbrojtës ose antivirusë të shumëfishtë
Mund t’ju duket sikur do të keni mbrojtje të dyfishtë duke instaluar dy mure mbrojtëse, por ka shumë mundësi të keni dyfishuar dhembjen e kokës. E njëjta gjë vlen edhe për antiviruset e dyfishta. (Programet antispiun janë tjetër muhabet).
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Lejoni përditësimet automatike
Lejoni Windows-in dhe Mac OS-n të bëjnë përditësime kurdo që dëshirojnë, sepse Microsoft-i dhe Apple-i i mbyllin vazhdimisht vrimat që gjejnë në sistemin e sigurisë.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Mos i pranoni EXE-t
Shkarkimi i skedarëve të ekzekutueshëm (që përfundojnë me .exe, .com, .bat dhe .scr) vështirë të shmanget, por hapni sytë për ato që ju dërgojnë nëpërmjet postës elektronike. Kjo vlen edhe për skedarët .doc dhe .xls, që mund të përmbajnë makroviruse.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Drejtoni trafikun
Nëse jeni të lidhur me internetin dhe nuk keni një router (drejtues), atëherë blijeni. Nuk janë të shtrenjtë, qofshin me apo pa tel (wireless).
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Aktivizoni murin mbrojtës të harduerit
Router-i juaj duhet të përballojë Network Address Translation (NAT, përkthim i adresave të rrjetit), prandaj përdoruesit e internetit që skanojnë rrjetin në kërkim të portave të hapura për t’i shfrytëzuar, s’mund t’i shohin kompjuterët tuaj. Ai duhet të përballojë gjithashtu Stateful Packet Inspection (SPI, inspektim i plotë i paketave) për të bërë dallimin midis trafikut të rregullt të rrjetit dhe atij që s’është i tillë. Mos i çaktivizoni këto opcione. Program keqbërës/Antivirus
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Skanoni skedarë të veçantë
Keni ndonjë skedar që mendoni se është i infektuar? Këtë mund t’jua thotë virustotal.com . Ngarkojeni skedarin në këtë adresë dhe dërgojeni si bashkëngjitje (attachement) te [email protected] adresë e-mail-i është e mbrojtur nga spam bots, duhet të aktivizoni Java skriptet për të parë atë , duke shkruar te shiriti i subjetit (subject) “SCAN”. Skedari do të kontrollohet nga 32 prodhues antivirusësh të cilët do t’ju japin një raport.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Çrrënjosini rootkit-et
(program keqbërës që merr kontrollin e të gjithë sistemit) Sistemi juaj mund të jetë i pastër, por hidhini një sy herë pas here rootkit-eve të rinj. Këta janë ndër programet keqbërës më të vështirë për t’u eleminuar. Nëse jeni infektuar, provoni njëherë RootkitRevealer-in të Sisteminternals-it, të cilin e gjeni në ZERO DVD-në e këtij numri.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Çaktivizoni AutoPlay-n (leximin automatik)
Mos e ngatërroni Autorun-in me AutoPlay-in. Kjo e fundit është dritarja që ju pyet se ç’duhet të bëjë me skedarët mediatikë të CD-së dhe të kujtesave të lëvizshme. Te XP-ja çaktivizojeni duke përdorur Tweak UI-n te www.microsoft.com/windowsxp . Te Vista përdorni panelin e kontrollit të AutoPlay-it.Jini në dijeni të programeve në ekzekutim Windows-i ekzekuton në sfond shumë programe që janë të padukshme për ju. Task Manager-i (menaxheri i detyrave; shtypni Ctrl-Alt-Delete për ta parë) mund t’jua shfaqë ato, por mund të mësoni më shumë duke përdorur Process Explorer-in (falas te www.microsoft.com/technet/sysinternals ). Ai jua shpjegon proceset e XP-së dhe Vista-s në një anglishte të qartë.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kontrolloni ndezjen (start-up)
Përcaktoni renditjen dhe prioritetin e gjithçkaje që ngarkohet gjatë procesit të butimit (boot up) duke përdorur WinPatrol Plus-in (kushton 30 $ tek www.winpatrol.com , ose instaloni versionin-provë nga ZERO DVD). Fjalëkalime të pakalueshëm
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Përdorni fjalë të "forta"
Një fjalë "e fortë" përzien numrat dhe shkronjat jo në radhë alfabetike, apo në reshtim numerik (abcd1234 nuk është "e fortë"). Përziejini ato dhe përdorni edhe shenja pikësimi. Përdorni një shprehje të plotë nëse keni hapësirë të mjaftueshme. Sa më e gjatë të jetë ajo, aq më mirë është. Adresawww.passpub.com ofron fjalëkalime të fortë, të cilët mund t’i përdorni.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Mos përdorni fjalë të lehta
Mos përdorni kurrë një fjalë që mund të gjendet në fjalor apo një emër të mirëfilltë. Kafshët shtëpiake, fëmijët dhe emrat e bashkëshortëve janë fjalëkalime të këqinj. Mos përdoni datën e ndryshimit të fjalëkalimit (23jan). Dhe për hir të gjithë botës dixhitale, mos përdorni si fjalëkalim fjalën “password”.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Ndryshojini fjalëkalimet
Ndryshojini rregullisht fjalëkalimet tuaja në mënyrë që të jeni një hap përpara atyre që duan t’i përdorin ato.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Ndryshimi është e vetmja e pandryshueshme
Mos e përdorni të njëjtin fjalëkalim në çdo kompjuter dhe në çdo adresë uebi që lundroni. Sikur vetëm njëra prej tyre të komprometohej, atëherë dikush do të kishte akses te të gjitha llogaritë tuaja.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Krijoni një fjalëkalim kryesor
Lehtësoni kujtësën tuaj duke krijuar vetëm një fjalëkalim të fortë, të cilin mund ta mbani mend dhe pastaj rregullojeni bazuar në emrin e faqes ueb ose shërbimit. Për MySpace-in, për shembull, “Blg225” bëhet “MyspBlg1225”. Ose lërjani në dorë teknologjisë: Disa opcione të Firefox-it kombinojnë fjalëkalimin tuaj kryesor me emrin e faqes ueb, për të krijuar një fjalëkalim të ri për çdo faqe.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Mbrojeni Firefox-in
Shfletuesi Firefox ofron opcionin e fjalëkalimit kryesor, që duhet ta fusni përpara se të vizitoni një faqe ueb me fjalëkalim të ruajtur. Çdo herë do t’u duhet të fusni dy fjalëkalime. Mac OS-ja ofron një opcion të quajtur Keychain (zinxhiri i çelësave), që ruan fjalëkalime për faqe ueb, programe etj. Gjendet në dosjen Utilities.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Mos i shkruani automatikisht fjalëkalimet
Shfletuesit jo vetëm që ruajnë fjalëkalimet, por edhe i shkruajnë ato në vendin tuaj. Kjo s’është ide e mirë për një kompjuter me disa përdorues apo për një kompjuter zyre. Nëse keni Firefox-in, përdorni fjalëkalmin kryesor në vend të opcionit të mësipërm. Nëse keni Internet Explorer-in, shkoni te Internet Options, klikoni mbi tabin Content (përmbajtje) dhe shkoni te AutoComplete për ta çaktivizuar.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Përdorni RoboForm-in
I nderuari RoboForm (kushton rreth 30 $ te www.roboform.com , ose e gjeni ne ZERO DVD versionin-provë) përdoret në Windows për të plotësuar formularë në ueb, si dhe forcon më tej fjalëkalimet, duke i ruajtur ato në mënyrë të sigurt, që të mos jeni të detyruar të mbani mend asgjë. RoboForm2Go (rreth 20 $, ose në ZERO DVD versioni-provë) ekzekutohet nga një pajisje USB, duke jua mbajtur shpatullat të ngrohta në çdo kompjuter.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Vjedhja e informacionit
Mos klikoni nëse nuk jeni 100% të sigurt, mos klikoni linke në postën tuaj elektronike. Megjithëse mund të duket sikur mesazhi është dërguar nga banka juaj, PayPal-i, apo qoftë edhe nga një mik, nëse keni dyshime ndiqni instiktin tuaj. Adresa që shfaqet mund të duket kështu: www.paypal.com , por linku që qëndron pas saj mund t’ju çojë në një tjetër faqe ueb. Fusni adresën e bankës suaj, të PayPal-it, ose cilëndo adresë, drejt e në shfletuesin e uebit, nëse ju duket si mesazh standart. Institucionet e vërteta financiare nuk ju kërkojnë (ose të paktën s’duhet ta bëjnë) që t’i verifikoni llogaritë tuaja nëpërmjet postës elektronike.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kini kujdes nga mashtruesit e kartolinave
Kartolinat elektronike të festave janë një rast i mirë për hajdutët e fjalëkalimeve. Faqe ueb famëkeqe mund të mbledhin informacion si nga njerëzit që dërgojnë kartolina, ashtu edhe nga ata që klikojnë për t’i parë ato. Përdorni vetëm dyqanin të famshëm e të mëdhenj elektronik, siç është Hallmark, ose thjesht dërgoni para të thata.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kini kujdes nga dritaret e rreme të sigurisë
Ju ka rastisur ndonjëherë që ndërsa lundronit në internet, t’ju shfaqet një dritare që ju thotë se duhet të skanoni, ose të disinfektoni kompjuterin tuaj, duke ju ofruar edhe një produkt praktik për ta bërë këtë? Kjo sepse ky produkt është adware-i i saj (softuer që pasi instalohet në kompjuter, shkarkon automatikisht reklama).
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Përdoreni Firefox-in si mburojë
Si Firefox-i edhe Internet Explorer-i janë të pajisur me filtra shtesë që kontrollojnë faqet ueb që përpiqen të vjedhin informacionin tuaj. Nëse përdorni Firefox-in, shkoni te Options, zgjidhni tabin Security dhe klikoni te kutia ngjitur me “Tell me if the site I’m visiting is a suspected forgery” (Lajmëromë në rast se faqja ueb që po vizitoj është e dyshuar për falsifikim). Mund të shkoni edhe më tej, duke klikuar te butoni i dytë “Check by asking Google” (Kontrollo duke pyetur Google-in), në mënyrë që të merrni një listë të përditësuar të hajdutëve të informacionit.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Përdorni Internet Explorer-in si mburojë
Internet Explorer-i ka të inkorporuar një filtër antivjedhje, të cilin duhet ta aktivizoni nëpërmjet menysë Tools (Vegla), ku mund të listoni edhe faqe ueb të dyshuara për vjedhje informacioni. Përdoruesit e IE6 mund të instalojnë menynë Windows Live Toolbar dhe shtojcën (add-in) Windows Live OneCare Advisor për të luftuar vjedhësit e informacionit.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Mbroni Skype-in
Vjedhja e informacionit nuk kufizohet vetëm në ueb dhe në postën elektronike. Mund të ndodhë edhe te programet e tjerë që ofrojnë shërbimin Voice over IP (VoIP, komunikim zanor nëpërmjet internetit), si për shembull Skype-i. Në fakt, një kalë trojan mund të hiqet si Skype-i për të vjedhur emrat dhe fjalëkalimet e përdoruesve. Zgjidhja: Përditësoni antivirusin tuaj!
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kontrolloni softuerët mashtrues
Edhe softueri që keni instaluar mund të vjedhë informacionin tuaj, sidomos ata softuerë që pretendojnë t’ju ndihmojnë të zbuloni programet spiunë. Nëse keni dyshim te ndonjë program, ballafaqojeni emrin e tij me listën e programeve kriminelë më të famshëm te www.spywarewarrior.com .
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Pajisuni me filtra shtesë
McAfee-ja dhe Trend Micro ofrojnë filtra antivjedhje (përkatësisht SiteAdvisor-in dhe TrendProtect-in) për të rritur efikasitetin e asaj që kapin shfletuesit. Edhe shërbimi OpenDNS ju siguron mbrojtje antivjedhje shtesë.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Lundrim i sigurt
Provoni Firefox-in ose Opera-n
Internet Explorer-i mbetet ende shfletuesi më i përdorur i uebit dhe si pasojë, mbetet edhe shënjestra e shumicës së hakerave “kriminelëve”. Përdorni Firefox-in ose Opera-n. Nuk është se janë të paprekshëm, por nuk janë aq popullorë në komunitetin e hakerave, pasi kanë një numër më të vogël përdoruesish.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Çaktivizoni ActiveX-in
Nëse për çfarëdo arsye ju ka ngecur në dorë Internet Explorer-i, eleminoni shumë rreziqe duke çaktivizuar ActiveX-in, teknologjia që i lejon shfletuesit të ekzekutojë automatikisht përbërës të softuerit. Shkoni te Internent Options, tek tabi Security klikoni ikonën me globin e internetit dhe pastaj Custom Level (Personalizo Nivelin). Kalojini shumicën e cilësive të ActiveX-it në “Prompt” (pyet) ose “Disable” (çaktivizo). Nëse më vonë nuk punon ndonjë gjë që doni, kthehuni sërish dhe ndryshojeni.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kërkoni kyçin
Nëse ju duhet të dërgoni informacion personal nëpërmjet një faqeje ueb, sigurohuni që ai e kripton trafikun e të dhënave. Kërkoni https-të (vini re “s”-në) tek adresa dhe një ikonë kyçi në shiritin e adresave ose në shiritin e statusit. Mos dërgoni informacione si për shembull numrin e kartës së kreditit, në rast se faqja ueb nuk është e kriptuar. Megjithëkëto, edhe “të ligjtë” mund të kenë faqe ueb të kriptuara. Fakti që është e kriptuar, nuk do të thotë se mund t’i zësh detyrimisht besë.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Aktivizoni ForceField-in
ZoneAlarm ForceField-i i ri, prodhuar nga CheckPoint-i, është projektuar ekskluzivisht për një lundrim të sigurt. Ai vendos një shtresë virtuale midis shfletuesit dhe çdo ndryshimi që bën në kompjuterin tuaj.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Hajini biskotat (cookies)
Në të shkuarën biskotat shkaktonin një shqetësim të madh. Sidoqoftë, sot ato janë thuajse të padëmshme. Nëse s’do të ishin fare, do t’ju duhej të shkruanit shumë më tepër fjalëkalime në faqet ueb që vizitoni shpesh. Megjithatë, kontrollet e rregullta nga programi juaj antispiun i fshijnë ato që mund të shfrytëzoheshin për gjurmimin e lundrimit tuaj.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Anonimati / Privatësia
___________________________________________________________________
Mbroni dosjet
Nëse përdorni Windows XP-në ose Vista-n, mund t’ju vini fjalëkalim dosjeve të ndryshme nëpërmjet Folder Guard-it (rreth 40 $ te www.folder-guard.com , ose falas versioni-provë në ZERO DVD ). Ose thjesht kompresoni përmbajtjen e dosjes në një skedar ZIP, duke përdorur WinZip-in (rreth 30 $ tewww.winzip.com , ose falas versioni- provë në ZERO DVD), dhe futini skedarit Zip një fjalëkalim. Kjo bën gjithashtu edhe kriptimin e skedarëve.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Mbroni dosjet Mac
Krijoni një “dosje” të mbrojtur me fjalëkalim në Mac OS, duke përdorur programin Disk Utility për të krijuar imazhin e diskut dosjes fillestare. Vendosini fjalëkalim. Skedari .DMG që përftohet ka të gjithë përmbajtjen dhe mund të rivendoset me një të klikuar.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Mbroni gjithçka me fjalëkalime
Mund t’u vini fjalëkalime të gjithë skedarëve që krijohen me anë të Microsoft Office. Vendosini fjalëkalim një dokumenti Word-i dhe pastaj kriptojeni atë. Këtë mund ta bëni te tabi Security, që ndodhet tek Options. Në Word 2007 bëjini Save As, shkoni te menyja Tools dhe hapni General Options (opcione të përgjithshme). Mund t’u vini fjalëkalime edhe skedarëve PDF dhe atyre të krijuara me OpenOffice.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Shmangni kompromentimin
Mos ngarkoni informacione personale në rrjetet shoqërore (social networks), duke u lënë dorë të lirë njerëzve të vjelin detajet tuaja. Mos ngarkoni fotografi kompromentuese. Gjërat që ndodhen në ueb kanë tendencën të bëhen të disponueshme përgjithmonë. Merrni në konsideratë Wayback Machine (Makinerinë e Prapakthimit) te www.archive.org .
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Fshijini gjurmët
Fshijeni historinë e shfletuesit pasi keni lundruar në një kompjuter të përbashkët (shared). Te Firefox-i shkoni te Options, pastaj Privacy dhe te Private Data (të dhëna private) klikoni “Clear Now” (fshiji). Mund të zgjidhni edhe “Always clear my private data when I Close Firefox” (Fshiji gjithmonë të dhënat e mia private kur mbyll Firefox-in) për të pasur një siguri më të madhe. Nëse keni Internet Explorer 7-ën, zgjidhni Delete Browsing History (Fshi historinë e shfletimit) nga butoni Tools. Delete All fshin gjithçka që është ruajtur: historinë, biskotat, skedarët e përkohshëm dhe fjalëkalime të ruajtur.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Neglizhojeni ruajten e fjalëkalimeve
Kur përdorni një kompjuter publik ose të përbashkët, mos i ruani fjalëkalimet kur ju kërkohet. Dhe më e rëndësishme akoma: Dilni (log out) nga faqet ueb në mënyrë që të mos t’ia lini në dorë dikujt tjetër postën elektronike ose skedarët që keni ngarkuar në ueb.Përhapja e shpejtë e postës elektronike të bazuar në ueb, që ofrohet falas nga Google-i, Yahoo!-ja, Microsoft-i dhe të tjerë, do të thotë se nuk ju falet nëse u jepni të tjerëve (përveç miqve) adresën tuaj kryesore të postës elektronike.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Spam & Spim
___________________________________________________________________
Mos ktheni përgjigje
Kurrën e kurrës mos i ktheni përgjigje një spam-i. Edhe kur bëhet fjalë për një produkt që e dëshironi. Duke e bërë këtë, ju konfirmoni se e keni lexuar dhe adresa juaj shkon në listën e spamer-ave përgjithmonë.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Bllokoni sinjalizuesit
Bëni bllokimin e imazheve që shfaqen në postën tuaj elektronike nëpërmjet softuerit të saj, edhe nëse ky është i bazuar në ueb. Në këtë mënyrë parandaloni “tartabiqet e uebit” (bugs), ose sinjalizuesit, siç quhen ndryshe , të cilët mund të jenë figura me përmasat 1 me 1 piksel dhe nëse i klikoni, i tregoni spamer-it se e keni parë mesazhin e tij, duke e konfirmuar edhe njëherë adresën tuaj.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Shmangni programet-merimanga
Nëse ju duhet ta shfaqni detyrimisht adresën tuaj të postës elektronike në internet, shkruani “emri et domeni pikë com”, në mënyrë që mos të zbulohet nga merimangat (program që regjistron faqe ueb për motorrët e kërkimit). Kushdo që s’e përkthen dot shënimin e mësipërm në: [email protected].
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Filtrojeni postën
Përdorni postë elektronike me filtra spam-i. Thunderbird-i ka një bllokues spam-i të inkorporuar, ndërsa Outlook 2003-shi dhe 2007-a përdorin SmartScreen-in për të parë përmbajtjen e mesazheve dhe të përcaktojnë nëse një mesazh është spam. Gmail-i është thuajse i përsosur. Paketat e sigurisë zakonisht përfshijnë filtra spam-i.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Ndërlikojini gjërat
Mund t’i bezdisni miqtë tuaj, por sa më e ndërlikuar të jetë adresa e postës suaj elektronike, aq më e vështirë është për spamer-at ta zbulojnë dhe ta deshifrojnë kodin tuaj. Krahasoni:[email protected]. Kjo adresë e-mail-i është e mbrojtur nga spam bots, duhet të aktivizoni Java skriptet për të parë atë me [email protected] adresë e-mail-i është e mbrojtur nga spam bots, duhet të aktivizoni Java skriptet për të parë atë.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Shmangni spim-in
Spam-i në mesazhet e çastit (Instant Messages) quhet spim. Shmangeni duke përdorur një emër përdoruesi të pakuptueshëm (si arb8lamce86) dhe ajo çka është më e rëndësishme: Mos e listoni nofkën tuaj në direktorinë kryesore të programit IM. (Kjo vlen edhe për Skype-n).
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Shmangni spim-in II
Disa produkte e luftojnë spim-in, por vetëm për klientët e softuerit të tyre. Shërbimet IM të bazuara në ueb, si ato të Yahoo!-së dhe Gogle-it, nuk janë ende të mbrojtura. , ju vë në dispozicion një adresë që qëndron e aktivizuar për 10 minuta. adresë e-mail-i është e mbrojtur nga spam bots, duhet të aktivizoni Java skriptet për të parë atë , ai nuk e meriton t’ju dërgojë mesazhe.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Përdorimi i kompjuterit nga fëmijët
___________________________________________________
Përforconi një zonë të caktuar
Sigurohuni gjithmonë që fëmijët të përdorin një zonë të kompjuterit ku ju mund t’i kontrolloni me lehtësi.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Përdorni një kronometër
Vini në zbatim rregulla kohorë për të parandaluar përdorimin e internetit gjatë kohës së lirë. Kjo ofrohet në llogaritë e përdoruesve të Vista-s (madje gjeneron edhe raporte të aktivitetit të përdoruesit) si dhe në shumicën e softuerëve me kontroll prindëror. Mund të gjeni opcione edhe në router-in e rrjetit tuaj.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kufizojini lojërat
Mos u jepni fëmijëve “çek të bardhë” për kompjuterin, por as mos i lejoni që të ngushëllohen me lojëra. Xbox 360 dhe Nintendo Wii mund të kufizojnë kohën e lojrave për fëmijët në bazë të vlerësimit ESRB për lojërat. Xbox-i vendos kufizim bazuar edhe te vlerësimi MPAA për DVD-të. PlayStation 3-shi ka nivele të tjera kufizimi. (Ndryshojeni fjalëkalimin standard 0000, përndryshe do ta ndryshojë rinia në vendin tuaj). Xbox Live ka të inkorporuar një kronometër familjar për të parandaluar të luajturit e tepërt gjatë ditës ose gjatë javës.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kini kujdes nga softuerët e rinj
Fëmijët e kuptojnë shpejt nëse kontrolli prindëror kufizohet nga një lloj i vetëm shfletuesi ose softueri dhe thjesht shkarkojnë diçka të re. Blini mjete kontrolli që funksionojnë në të gjithë sistemin. Paketa familjare e Net Nanny-t (rreth 50 $ te www.netnanny.com , ose falas versioni-provë në ZERO DVD) është softueri më i maturuar i kontrollit prindëror që mund të gjeni.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Rrjetet shtëpiakë
Ndryshoni standardin. Shumica e router-ave kanë një emër përdoruesi standard si “admin”, ndërsa fjalëkalimi mungon. Nëse s’i ndryshoni standardet, gjithkush në rrjet mund të hiqet si admin-i.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Ndaloni transmetimin
Emri i rrjetit tuaj pa tel, Service Set Identifier (SSID, identifikuesi i paketës së shërbimit), transmeton në mënyrë që të lehtësojë aksesin nga ana e pajisjeve. Fikeni transmetimin. Kjo do t’i mbajë larg rrjetit tuaj fqinjët kureshtarë.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Filtroni MAC-un e madh
Çdo pajisje rrjeti ka një adresë Media Access Control (MAC, kontroll i aksesit mediatik). Mund t’i thoni router-it të lejojë vetëm pajisje të cilat i përcaktoni ju. S’bëni keq ta keni këtë.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
WPA-ja ia vlen
Wi-Fi Protected Access (WPA, akses i mbrojtur Wi-Fi) është kriptimi më i mirë i mundshëm për të siguruar një lidhje Wi-Fi. Nëse keni një router dhe një pajisje që mbështet Wi-Fi Protected Setup (WPS, aktivizim i mbrojtur i Wi-Fi), që automatizon kriptimin e çelësave, aq më mirë akoma.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Tunel sigurie
Produkti Hotspot Helper që ofrohet nga JiWire (rreth 25 dollarë në vit) krijon një lidhje VPN (rrjet privat virtual) nga laptop-i juaj në interneti, kur përdorni Wi-Fi publik, në mënyrë që spiunët mos të jenë në gjendje të vjedhin të dhënat tuaja nga ajri.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Siguri fizike
Vini në përdorim trupin. E ardhmja e fjalëkalimeve është biometrika: gjurmët e gishtave, retinat e syve, madje edhe forma e fytyrës suaj. Skanerët për gjurmët e gishtave kanë filluar të gëlojnë duke u përfshirë në laptopë dhe minj. LemonScreen (falas te www.keylemon.com ) i shton njohje faciale Windows XP-së. Për momentin ai vetëm sa e fik kompjuterin kur nuk ju sheh ju në kamerën e uebit.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Kyçeni laptopin
Shumica e kompjuterëve portabël (notebook) janë të pajisur me Kensington Security Slot (ose K-Slot), një vrimë për të vendosur kyçin. Blini një kyç. Përdoreni. Në zyrë ose në kafene. Madje edhe në shtëpi, në rast kur keni ftuar dikë që s’e njihni mirë. Çmimi fillestar i tyre është 25 $.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Vëreni në alarm laptopin
Laptop Alarm (e gjeni në ZERO DVD) është një softuer që transmeton një “britmë” nëse dikush heq spinën ose miun, ose fik kompjuterin pa leje. Madje mund të dërgojë edhe një mesazh paralajmërues në telefonin tuaj.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Gjurmojeni me LoJack
Nuk vlen vetëm për makinat. Softueri i markës LoJack për Windows ose Mac, i prodhuar nga Computrace (www.lojackforlaptops.com ) dërgon vërshëllima të vazhdueshme në serverët e kompanisë. Nëse denoncohet vjedhja e një kompjuteri, Computrace mund t’i tregojë policisë se ku mund ta gjejë.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Siguroni rrjetin tuaj
SecureSpot prodhuar nga D-Link vendoset midis modemit kabllor dhe router-it tuaj dhe ekzekuton antivirusin nga McAfee-ja, duke mbrojtur deri edhe 4 kompjuterë të një rrjeti shtëpiak. Përshin gjithashtu edhe kontrollin prindëror
.---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Spiunoni me Skype
Kapini hajdutët me presh në duar, duke përdorur Skype-in dhe kamerën e uebit. Aktivizoni përgjigjen automatike të telefonatave me video të kompjuterit tuaj, pastaj telefonojini nga një llogari tjetër e Skype-it. Pasi të keni fikur monitorin dhe zërin, ata s’kanë për ta kuptuar që ju po i shikoni.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Regjistroni lëvizjet
Nëse nuk mund të bëni një telefonatë për të kapur hajdutët, mund t’u vijë në ndihmë softueri Yawcam. Ky është një program që ofrohet falas nga Windows-i dhe mund të zbulojë lëvizjet, të ngarkojë imazhe të fotografuara dhe t’ua dërgojë ju nëpërmjet postës elektronike.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Njihni të drejtat tuaja
Askush nuk i lexon marrëveshjet për liçensat e përdoruesve (ndryshe EULA), marrëveshja ligjore që shfaqet sa herë që instaloni një program, por të gjithë jemi të ndërgjegjshëm që duhet ta bëjmë. Kontrollojini me EULAlyzer-in (në ZERO DVD). Ai analizon EULA-t dhe vë në dukje probleme të mundshme.
.AL .com .eu .net .cc .co .gov.AL net.AL com.AL .es .it .gr .in .info .org .bz .biz .de .us.AL .com .eu .net .cc .co .gov.AL net.AL com.AL .es.it .gr .in .info .org .bz .biz .de .us .AL .com .eu .net .cc .co .gov.AL net.AL com.AL .es .it .gr .in .info .org .bz .biz .de .us.AL .com .eu .net .cc .co .gov.AL net.AL com.AL .es .it .gr .in .info .org .bz .biz .de .us
_____________________________________
... © (Copyright) ÅVision 01,2011 ... Ndalohet kopjimi ...
